Gisteren (10 september 2023) kwam ik terug van mijn ’traditionele’ weekendje Diever. Ik ga al 38 (!) jaar achtereen naar de ‘Village of Shakespeare‘ voor, afwisselend een komedie en een tragedie.
Dit jaar was het stuk Antony and Cleopatra (Antonius en Cleopatra) aan de beurt, overigens de allereerste keer sinds 1946 dat de tragedie in het openluchttheater van Diever wordt gespeeld. Nou ja, tragedie… In een vraaggesprek in april van dit jaar zegt artistiek leider van Shakespearetheater Diever Jack Nieborg over Antony and Cleopatra: ‘Het is zo’n komisch stuk.’
Dit deed bij mij al de wenkbrauwen fronsen; ik heb het stuk nog niet gelezen (iets wat ik ’traditioneel’ altijd voorafgaand aan het stuk wel doe, maar ik was laat terug van vakantie), maar van mijn Grote Broer, die dat al wél heeft gedaan, mocht ik vernemen dat hij het slotstuk ‘niet zonder droge ogen kon lezen’. Wikipedia is er ook duidelijk over: ‘Antony and Cleopatra is a tragedy by William Shakespeare.’ En een eindje verderop: ‘Shakespeare invests her and Antony with tragic grandeur.’
Toegegeven, de critici zijn er niet helemaal uit, getuige dit citaat: ‘It can be described as a history play (though it does not completely adhere to historical accounts), as a tragedy (though not completely in Aristotelian terms), as a comedy, as a romance, and according to some critics, such as McCarter, a problem play.’ Maar goed, als je op internet naar Antony and Cleopatra zoekt, rijst er toch een beeld op van een tragedie.
Nu is artistiek leider Jack Nieborg al sinds zijn aantreden in 2000 druk doende om de stukken van Shakepeare in een nieuw jasje te steken, of het nu om een blij- of een treurspel gaat. Daarbij maakte hij kwistig gebruik van eigentijdse grappen en grollen.
Tot nu toe werkte dat steeds geweldig goed; ook in de frisse vertaling van Nieborgs hand fonkelden de zinnen van de Grote Bard uit Stratford, terwijl hij er tegelijkertijd allerlei naar de actualiteit verwijzende knipogen in verwerkte, waardoor toneelstukken van meer dan vier eeuwen oud een eigentijds publiek – ook jongeren – aan zich konden binden. Missie geslaagd, want zo houd je Shakespeare’s werk levend voor steeds nieuwe generaties.
Dat ‘opfriswerk’ had Nieborg ook dit jaar gedaan met Antonius & Cleopatra. Maar voor het eerst werkte het niet. Bij mij, althans. Er werd naar mijn idee nu echt teveel in gegrapt en gegrold, om het tragische van het stuk tot zijn recht te laten komen. Volkskrant-theaterrecensent Hein Janssen slaat wat mij betreft met de opmerking ‘Je kunt ook te ver gaan in je hang naar toegankelijkheid’ in zijn recensie de spijker dan ook precies op zijn kop.
Een ander voorbeeld waarbij ik dacht ‘doe dat nou niet’, was toen Antony stervende was en nog één keer zijn meest loyale vriend Enobarbus toespreekt. Luchtig vraagt Antony aan hem, terwijl hij dus bijna zijn laatste adem uitblaast: ‘Trouwens, alles goed thuis?’
Gelach uit de openluchtzaal natuurlijk, maar nee, daar haakte ik echt af. En ik kan daarom de kwalificatie van de Theaterkrant (‘Een boeiende, feestelijke, meeslepende Antonius & Cleopatra’) maar deels onderschrijven. En ik was het daarom eens met Hein Janssen die schrijft: ‘Echt meeslepend wordt het stuk niet, wat kan komen door de grote hoeveelheid metagrapjes.’
Zelfs de sterfscène van Cleopatra kon ik aanschouwen zonder een brok in mijn keel te krijgen, terwijl ik dat na de opmerking van mijn Grote Broer over het slot van het stuk wel had verwacht. Het bracht mij tot de verzuchting: ‘Laat de tragedies van Shakespeare in het vervolg maar met rust, Jack; houd je maar bij de komedies, daar passen al je grappen en grollen veel beter bij.’
En zo was het stuk dit keer niet het hoogtepunt van mijn weekendje Diever; nee, dat was het geroep, in duet, van een mannetje en een vrouwtje bosuil in de nacht van vrijdag op zaterdag. Alsof ik lag te luisteren naar een dierlijke variant van een gesprek tussen twee geliefden, dat werd opgevoerd door de twee spelers die vrijdag en zaterdag op het toneel stonden. Maar dan met de magie van het holst van de nacht…
