Da’s ook toevallig! Eergisteren had ik het er nog uitgebreid over met vriend T…P… en gisteren (15 september 2020) lees ik dit artikel waarin de verfilming van de roman The painted bird van Jerzy Kosinski wordt gerecenseerd.
Ik had tijdens mijn middelbareschooltijd al gehoord van De geverfde vogel, maar het was er tot nu toe nog niet van gekomen om deze klassieker over de Tweede Wereldoorlog ook daadwerkelijk te lezen.
Deze zomervakantie ging ik naar Polen. Daarom leek dit door een Pool geschreven boek geschikte vakantielectuur, temeer omdat Kosinski’s debuut de verschrikkingen beschrijft die een zesjarige jongen meemaakt in de Tweede Wereldoorlog in een Midden-Europees land (waarin wij met niet al teveel moeite Polen herkennen) .
En laat nou net een van mijn reisdoelen van de afgelopen zomervakantie Auschwitz zijn (‘Oświęcim‘ in het Pools, een plaatsje 64 kilometer ten zuidwesten van Krakau) – altijd weer een gezellig uitstapje -, dus The painted bird leek een bepaald toepasselijk boek om mee te nemen.
Jerzy Kosinski’s doel, zo schrijft hij in de lange inleiding, was een boek te schrijven over de newspeak van het (nazi)totalitarisme, ’this new language of brutality’ en tegelijk over de ’tegentaal’ van smart en wanhoop.
Hoewel Pool van geboorte besloot hij het boek niet in zijn moedertaal te schrijven, maar direct in het Engels: bij het verlaten van zijn vaderland voor een vertrek naar de Verenigde Staten had hij ook zijn moedertaal achter zich gelaten.
En door in het Engels te schrijven, een taal die nog nieuw voor hem was, kon hij afstandelijk (‘dispassionately’) schrijven over de gruwelijke ervaringen van het jonge kind dat de hoofdpersoon is van The painted bird, zonder de gevoelsconnotaties die je moedertaal altijd aankleven.
De wreedheden beginnen al bij de titel van het boek. Die refereert aan een gebruik van dorpelingen in Kosinski’s omgeving om vogels te vangen, daarvan de veren te verven en ze dan weer los te laten.
Zodra de vogels vrij werden gelaten, zochten ze de veiligheid (dachten ze) van hun soortgenoten op, maar door hen werden ze gezien als gevaarlijke indringers. Het toegetakelde beest werd in het beste geval verjaagd en in het slechtste dood gepikt door zijn soortgenoten waarmee het kort tevoren nog gebroederlijk had samengeleefd.
En in het eerste hoofdstuk wordt een eekhoorn beschreven die de hoofdpersoon dagelijks komt opzoeken en die de jongen daarom ‘my friend’ noemt.
Puur uit wreedheid wordt het diertje op een kwade dag door een stel jongens achtervolgd, gevangen en vervolgens overgoten met ‘some liquid’ en in brand gestoken.
Als het arme beestje met een bloedstollende kreet sterft en op de grond rolt, hebben de jongens de grootste lol en porren met een stok in het verkoolde lijkje. Het zijn dit soort scènes die de lezing van The painted bird haast ondraaglijk maakt.
Ik moest aan deze passage over ’the small red squirrel’ denken toen ik in een park in Poznaṅ (West-Polen) liep en daar een eekhoorntje vrolijk rond zag huppelen. Hier waren geen dierenbeulen die het diertje levend verbrandden en daar nog lol om hadden ook.
Dat zou mij na het bezoek aan Auschwitz eveneens verbazen: hoe het leven, na de onnoemelijke wreedheden van de Tweede Wereldoorlog, toch weer terug kan schakelen naar het betrekkelijke gemoedelijke, lieflijke bestaan dat wij nu al decennia lang kennen.
Met de wet van behoud van energie (‘De totale energie in een gesloten systeem verandert nooit! De totale hoeveelheid energie blijft gelijk’) in mijn achterhoofd verbaast deze ontwikkeling mij in hoge mate (hoewel ik er natuurlijk blij om ben): waar is in godsnaam die negatieve, duivelse energie gebleven die vijf jaar lang met verzengende kracht door Europa raasde en die door niets meer leek te kunnen worden verjaagd? Was die vervluchtigd, in rook opgegaan of was zij nog onder ons, in verdunde vorm weliswaar?
Goed, terug naar de verfilming van The painted bird. Ik moet nog even geduld hebben, want de premièredatum is pas 15 oktober 2020. Waarschijnlijk ga ik alleen, want The painted bird is nou niet bepaald de ideale film voor een gezellig en romantisch avondje uit met je vrouw…
